یادنامه یک آفتاب پرست

Memoir of a Chameleon

ویراستار: جمشید شیرانی۱

نشریه ادبی بانگ نهم تیر ماه ۱۴۰۱

http://baangnews.net/9120

تقدیم به آفتاب پرستانی که قادر نیستند رنگ پوست خود را تغییر دهند (نویسنده)

ما نباید دست از جستجو برداریم و پایان تمامی جستجوها بازگشت به آغاز و شناختن آن مکان برای نخستین بار است. تی اِس الیوت

پیشگفتارِ نویسنده: در سودمندی یادنگاری۲

حالا دیگر عمری از من گذشته و دارم آخرین روزهای زندگی ام را دور از هیاهوی موجودات دیگر و در امنیت و آرامشِ کامل سپری می کنم. مهاجرت من از ماداگاسکار به زنگبار بی حادثه نبوده ولی برای آرامش خاطر من سودِ بسیار داشته است گرچه هر طور که هست باید غم غربت را تحمل کنم. در جوانی زیاد نمی خوابیدم. علتش را هم خودِ من با مطالعه ی کتاب های روانشناسی کشف کرده بودم. علایمِ بی خوابیِ من منطبق با بیماریِ روانی "وحشت از مرگ در هنگامِ خواب" (تاناتوفوبیا)۳ بود. از رختخواب متنفر بودم و تصور می کردم اگر به خواب بروم هرگز بیدار نخواهم شد. در نتیجه خوابیدنِ من نوعی بی هوش شدن در اثرِ خستگیِ مفرط و اغلب کوتاه مدت بود. البته حالا که پیری، انزوا و دوری از وطن مردن را دلچسب تر از همیشه کرده است، وحشت از نمردن در خواب یا "ترس از بیدار شدن" (اِکسپرجیفِیسیفوبیا)۴ جای آن بیماریِ قبلی را گرفته است. در کودکی برایِ درمانِ این مُعضل مرا نزدِ یک جادوگر (مدیر و بنیانگزارِ مرکزِ پزشکیِ مُکمّل و جایگزینِ مناطقِ حاره)۴ فرستادند که از طریقِ انرژی درمانی و با انتقالِ امواجِ الکترومغناطیسی از طریقِ نگاه های شرارت بار و اشاراتِ سر و دست، خواندنِ وِرد های مختلف و سرانجام زالو- درمانی (لیچ تِراپی) سعی زیادی در بهبودِ وضعیت من نمود ولی به جایی نرسید. این در حالی بود که بسیاری معتقد بودند که او با این روش ها حتی سرطان را هم درمان کرده است. به هر تقدیر این اعجوبه هم نتوانست بهبودی در وحشتِ بی اساس من از خوابیدن ایجاد کند. از بس که از خوابیدن می ترسیدم مجبور بودم رؤیاهایم - یا بهتر بگویم کابوس هایم - را تنها در بیداری تجربه کنم و یا این که رؤیاهای دیگران را از میان صفحه های کتاب هایشان استخراج کرده و با آن ها زندگی کنم. روشِ کار به این ترتیب بود که یا به یک نقطه در دوردست زُل می زدم و حواسم را متمرکز می کردم تا امواجِ ساطع از سلول هایِ عصبیِ مغزم مرا به تماشایِ بهشت های خیالی ببرند و یا خودم را در یک کتاب چنان غرق می کردم که از درونِ اتاقم به جهانِ مجازیِ آن کتاب وارد می شدم. گاهی چنان مجذوبِ یک کتاب می شدم که ناخودآگاه به یکی از شخصیت های اصلی آن کتاب مبدّل می شدم و جزییاتِ زندگیِ خود را موشکافانه در آن وارد می کردم. البته این را بعد ها کشف کردم چرا که از هر کتابی خلاصه ای تهیه می کردم و سال ها بعد که تصمیم گرفتم این نوشته ها را سر و سامانی بدهم متوجه شدم که بخش هایِ عمده ای از یادداشت های من در کتابِ مرجع وجود ندارد. گاهی هم آن چه به عنوانِ خلاصه نوشته بودم هیچ معنا و مفهومی نداشت به خصوص که این خلاصه ها را با مداد می نوشتم و به مرورِ زمان برخی کلمات و عباراتِ آن کمرنگ و یا کاملاً محو شده بود. راستی این مرا به یاد حافظه ی خودم می اندازد که گویا خاطرات من در آن جا هم با مداد نوشته شده است چرا که هر بار که عرقِ پیشانی ام را پاک می کنم یک مشت دیگر از این یاد ها برای همیشه از ذهنم پاک می شود.

ادامه ی پیشگفتار: همچنان در سودمندی یادنگاری

لا بد تصور می کنید که به همین دلیل به فکر نوشتنِ خاطراتم افتاده ام. اما اگر این طور تصوّر می کنید عمیقاً در اشتباه هستید چرا که برایِ ما آفتاب پرست ها نوشتنِ خاطرات یک وظیفه ی فرهنگی محسوب می شود. همین حالا که مشغولِ نوشتن این سطور هستم دفترِ خاطراتِ بزرگترهایم را دور و برم پراکنده ام و از آن ها برای تقویتِ حافظه ام استفاده می کنم. باید بگویم حالا که آن ها را با دقتِ بیشتری می خوانم چیزهای جدیدی در موردِ خودم کشف می کنم که قبلاً توجه زیادی به آن ها نکرده بودم اما شکی هم در صداقتِ اطرافیانم در درجِ واقعیات - آن گونه که از چشم اندازِ خود آن را دیده اند - ندارم. گاهی فکر می کنم که ای کاش به جای تهیه این همه خلاصه ی کتاب های بیهوده یک دفترِ یادداشت های روزانه می داشتم که در آن رُخدادهای مهمِ زندگی ام را با جزییات کامل می نوشتم تا حالا این قدر برای به یاد آوردن آن ها دچار مشکل نشوم. اما این یک مُعضلِ لاینحل برای تمام آفتاب پرست هاست چرا که بیش و کم در تمامیِ زندگینامه ها به آن اشاره شده است ولی ما آفتاب پرست ها تنها زمانی به فکر خواندن این زندگینامه ها می افتیم که دیگر دیر شده است. عده ای هم بر این عقیده هستند که این نوع نسیان شاید خیلی هم بی فایده نباشد چرا که می تواند مِثلِ اَلَک وقایع ناخوشایند را، که نباید به یاد آورده شوند، پالایش کند و موجب آرامش و اعتماد به نفس در سنین پیری شود. شاید به همین علت هم باشد که با وجود این که تاریخِ آفتاب پرستان پُر از وقایع چندش آور و ملال انگیز است هیچ خود-زیستنامه نگاری۵ نقشی در وقوعِ آن حوادث نداشته است. به هر شکل بر هر آفتاب پرستی واضح و مبرهن است که می باید خاطراتِ خود را با صداقتِ کامل و تا آن جا که ذهنش یاری می کند با ذکرِ جزییات به روی کاغذ - و این روزها در درونِ فضایِ مجازی رایانه - بیاورد تا آیندگان بدانند که پیشینیانِ آن ها به چه ترتیب زندگی کرده اند و چه مصایبی را متحمّل شده اند تا این فرهنگ بی نظیر و این تاریخ پُر نشیب و فراز را از پیچ و خم هایِ بی شمار گذرانده و به دستِ آن ها برسانند.

در ناسودمندی سر فرو کردن در برف

یک نکته جالب به نظرم رسید که همین جا آن را مطرح می کنم. هنگامی که زندگینامه اطرافیان خود و بزرگانِ قوم را ورق می زدم متوجه شدم که بدون استثنا همه آن ها این مَثلِ معروف را حداقل یک بار موردِ استفاده قرار داده اند که "طرف مِثلِ کبک سرش را در برف فرو برده است". کثرتِ استعمال این مَثَل مرا به فکر فرو برده بود که دیدم یک بار هم برادرِ بزرگم آن را در موردِ خود من به کار برده است. کمی شگفت زده شدم. خوب که فکر کردم دیدم ما آفتاب پرست ها در مناطق حاره زندگی می کنیم و حداقل من یکی در تمامِ عمرم برف ندیده ام. به علاوه کبک هایی که در اطرافِ ما زندگی می کنند همه رنگشان خاکی با نقش و نگار های سرخ و سیاه است و به عقل سلیم - که همه ی کبک ها از آن بهره می برند - جور در نمی آید که برایِ فرار از واقعیات سر خود را در برف فرو کنند. موضوع را با زباندان ها و به خصوص نویسنده محترم "دانشنامه ی آفتاب پرستیک" (انسیکلوپدیا کامِلیونیکا)۶ در میان گذاشتم و در دیگر دائرة المعارف ها گشتم ولی دلیل محکمه پسندی برای آن نیافتم. یکی از شکارچی ها می گفت که این مَثَل حاصلِ کج فهمی در مورد رفتارِ کبک است چرا که اغلب به غلط تصور می کنند که کبک هنگامِ مواجه شدن با خطر دستپاچه شده و از روی ساده لوحی سر خود را در برف فرو می برد در حالی که مسئله چیز دیگری است. قضیه از این قرار است که کبک پرنده ای نسبتاً سنگین (درمقایسه با سطح بال ها) است و در پرواز سرعتِ چندانی ندارد. در نتیجه، هنگامِ فرار از خطر با دستپاچگی به هوا می پرد و بعد با همان سرعت سقوط کرده و با کَلّه در برف فرو می رود. در چنین وضعیتی، هیکلِ سنگینِ کبک اجازه نمی دهد که به سرعت سرِ خود را از برف بیرون بیاورد و روباه یا گرگ و یا شکارچی می تواند آن را بدون دردسری شکار کند. از شنیدن این لطیفه خیلی لذت بردم

ولی من هم مثل شما نتوانستم آن را باور کنم. اما گاهی جوابِ پرسش هایِ دشوارِ زندگی از جایی به ما می رسد که حتی تصوّرش را هم نمی توان کرد. غروبِ دلپذیر یک روزِ پاییزی در کنارِ تالاب قدم می زدم که ناگاه پرنده ای زیبا با بال های سپید و سیاه، گردنی باریک و بلند، و منقاری کشیده و نوک تیز در برابرم ظاهر شد. قبلاً او را ندیده بودم امّا رفتاری دوستانه داشت. سلام و احوالپرسی کردیم. لهجه یِ زیبایِ شمالی داشت و عضوِ اولین گروه پرندگانی بود که با طلیعه یِ فصلِ سرد به سرزمین های سرسبزِ جنوب کوچ می کردند. با وجودِ آن که مسیری طولانی را طی کرده بود خیلی سرحال و قبراق به نظر می آمد. وقتی دید خیلی در فکر هستم علت را جویا شد. داستان سر به زیر برف فرو کردنِ کبک را برایش تعریف کردم. از خنده روده بُر شد. گفت: "گاهی مسایلِ ساده و پیش پا افتاده یِ یک فرهنگ می تواند مُعضلِ لاینحلِ فرهنگِ دیگری باشد. واقعیت این است که این مَثَل از طریقِ مرغ هایِ مهاجر به مناطقِ حارّه آورده شده است بدونِ آن که شأنِ نزولِ آن را مشخص کرده باشند. در نواحیِ سردسیر این مَثَل نوعی ابرازِ عقیده یِ نژاد پرستانه برعلیهِ کبک های قطبی است که از فرطِ تنبلی مهاجرت نمی کنند و در زمستان که غذا برای روباه ها و گرگ ها کم است طعمه یِ آن ها می شوند. البته سر زیر برف کردنِ کبک های قطبی بی دلیل نیست و چه بسا در موارد بسیاری مؤثر واقع می شود چرا که آن ها بال و پرِ سفید رنگی دارند و به جز قسمت کوچکی از سر - به خصوص دور چشم ها - که سیاه است بقیه بدنِ آن ها را نمی توان به سادگی در نور خیره کننده برف از محیط اطراف متمایز کرد. در خلالِ هزاران سال سیرِ صعودیِ تکامل تا به امروز این خصلت ناجیِ جانِ بسیاری کبک های قطبی شده و به مرور زمان به یک ویژگی موروثی مبدل گشته است. علیرغم این که کبک هایِ مناطقِ گرمسیر رنگِ پر و بال خود را تغییر داده تا به رنگِ محیط در بیایند هنوز موفق نشده اند ژِنِ سر زیر برف فرو کردن را مهار کنند و با یک جهشِ تکاملی بیاموزند که در مناطقِ حارّه بهتر است کبک ها سرشان را در ماسه یا خاک نرم فرو کنند تا با همرنگ شدن با محیط از خطرِ جدی رهایی یابند." از این که یک مرغِ مهاجر چنین درسی به یک آفتاب پرست - که قاعدتاً باید متخصصِ سازگاری با محیط باشد - می داد کمی شرمنده شدم ولی در ضمن از این که عاقبت پاسخِ قابل قبولی برای این پرسشِ جانکاه یافته بودم عمیقاً خوشحال.

شرح یک بیماری نادر

نیستم یک چَشمزَد ایمن ز آسیبِ شکست

گوییا آیینه‌ام در زنگبار افتاده‌ام (صائب)

خوب، حاشیه زیاد رفتم، برگردم سرِ اصلِ مطلب. یک علتِ دیگر که مرا به نوشتنِ این یادنامه تشویق می کرد این بود که من مبتلا به یک بیماریِ مادرزادیِ نادر بودم که می توانست زندگیِ یک آفتاب پرست را به یک کابوسِ وحشتناک مبدل کند. تا آن جا که من توانستم بفهمم و تحقیق کنم تنها گروهِ اندکی از آفتاب پرستان توانسته اند علیرغم داشتنِ این بیماری به سنِ پیری برسند. بقیه در همان کودکی یا طعمه ی خزندگانِ موذی، پرندگانِ شکاری، و یا درندگانِ وحشی شده اند و یا به علتِ عدمِ توانایی در تنظیمِ حرارتِ بدنشان از سرما یا گرمایِ بیش از حد از میان رفته اند. این بیماری را عوام زالی می نامند که معادلِ علمیِ آن "آلبینیسم"٧ است. پوست من هم مانند دیگر مبتلایان به این بیماری مثلِ شیربرنج سفید و مثلِ تنگِ بلور برّاق بود. برای یک آفتاب پرست که هم در هنگامِ شکارِ حشرات - که غذایِ عمده آن ها محسوب می شود - و هم هنگامِ احساسِ خطر کردن برای صیانتِ نفس نیاز به هم رنگ شدنِ با محیط دارد زالی ضایعه ای مُهلِک محسوب می شود. (توضیح در متن: به طورِ کلی پوستِ آفتاب پرست ها ساختمانِ پیچیده ای دارد که از یک لایه یِ خارجیِ شفاف و سه لایه ی رنگین - کروماتوفور٨- تشکیل شده است. این لایه ها از خارج به داخل عبارت هستند از زانتوفور۹، گرانوفور۱۰، و ملانوفور۱۱ که هریک رنگیزه خاصی دارند. با کمکِ همین رنگیزه ها و سطوحِ منعکس کننده ی نور است که همنوعانِ من قادر هستند تا خود را در مواقعِ ضروری به رنگِ محیط در بیاورند. آنان با استفاده از این ویژگیِ طبیعی می توانند رویِ تنه یا شاخه ی درخت بی حرکت بنشینند و خود را به رنگِ آن در آورند و با زبانِ بلند و چسبناکِ خود پشه های چاق و چلّه شکار کنند. همچنین هنگامی که با خطرِ جدی مواجه می شوند می توانند با تغییر دادن رنگِ پوست، دشمن را فریب داده و از جانِ خود را حفاظت کنند. مهم تر از همه آن که تغییر دادنِ رنگِ پوست نزد آفتاب پرستان همان عملکرد را دارد که آواز خواندن، به نمایش گذاشتنِ پرهای رنگین، سرشاخ شدن با رقبا و اشاراتِ چشم و ابرو نزدِ دیگر انواعِ حیوانات، و روشِ اصلی برایِ ابرازِ تمایل به آشنایی و دوستی با جنسِ مخالف (و این روزها موافق) محسوب می شود. حالا شما تصوّر کنید محرومیت از داشتن خصلتی که متضمن ارتزاق و صیانت نفس و تنازع بقا است چه زندگی سختی را در این سال ها برای من رقم زده است. در پوستِ من تنها همان لایه ی شفاف خارجی وجود داشت و لایه های دیگر رشد نکرده بود و در نتیجه نه می توانستم با ترشحِ رنگیزه های مختلف پوستم را همرنگِ محیط کنم و نه می توانستم با انعکاسِ نور و تسلط داشتن براعصابی که لایه هایِ زیرینِ پوست را کنترل می کردند رنگِ تیره تری به پوستم ببخشم تا خیلی در معرض خطر نباشم.

توضیح - گریز به صحرای ماداگاسکار

از آن جا که شناخت و کسبِ دانش برای آفتاب پرستان تنها از طریق مقایسه امکان پذیر است در این جا من گریزی می زنم به داستان کسی که درست نقطه ی مقابل من دربه رنگِ محیط در آمدن بود. تواناییِ این حربای آفتاب گریز در به رنگِ محیط در آمدن چنان بود که به او لقب "اَبَر حربا"١٢ داده بودند. او در یک آن می توانست خود را چنان با محیط تطبیق دهد که حتی کارکشته ترین متخصص ها هم قادر به کشفِ دگردیسی او نمی شدند. یک بار در باغ وحش چنان خود را شبیهِ یک گورخر ماده کرد که نزدیک بود کار دست خودش بدهد و یک بار دیگر که خود را به شکل یک خرمگس در آورده بود نزدیک بود شکارِ یک آفتاب پرستِ گرسنه بشود. همه آفتاب پرست ها معتقد بودند که این آفتاب گریز نظر کرده است و بیدی نیست که به این باد ها بلرزد چرا که توانایی به شکل محیط در آمدن حُسنی خُداداد است و در نتیجه بیماریِ زالی هم باید حاصلِ از چشمِ خدایان افتادن باشد. من حتی شنیده ام که کسانی می خواستند پدر و مادر من را متقاعد کنند که مرا پای کوه بلندی رها کنند تا طعمه ی دد و دام شوم و این داغِ لعنت از دامانِ قبیله زدوده شود ولی موفق نشده بودند. وقتی علتِ این مقاومت را از زنده یاد پدرم پرسیدم گفت که در اساطیرِ آفتاب پرستان چنین آمده است که هرگاه کودکِ مبتلا به زالی را در پایِ یک کوهِ بلند رها کنند، عاقبت باز می گردد و عاشقِ دختری از قبیله ی دشمن می شود که یکی از عواقب آن ممکن است کشته شدنِ قهرمانِ ملی به دستِ برادرش باشد. بگذریم. از اَبَر حربا می گفتم که آفتاب گریزِ با جذبه ای بود و مثل آفتاب پرست های دیگر نیازی نداشت که با داشتنِ دانش ومهارتِ فنی یا هنر خودش را ثابت کند. او حتی برای مجاب کردنِ دیگران احتیاج نداشت دلیل و برهانی بیاورد. تنها یک نگاهِ او کافی بود که هر دانشمندی فرضیه های خود را انکار کند، هر سیاستمداری بر علیهِ همدستانش شهادت بدهد، هرشاعری زبان به مدح او بگشاید و هر مخالفی چنان ایمان بیاورد که گویی مادرزاد پیرو فلسفه ی "نو اَبَر حرباییسم"١٣ بوده است. یکی از وجوه اصلی نو اَبَر حرباییسم پذیرش بی چون و چرای اراده ی رهبر است که در یک مقطع خاص تاریخی به خودکشی دستجمعی آفتاب گریزان انجامیده است. گفته شده است که ابَرحَربا این توانِ تلقین را از رهبرانِ موش های صحرایی لِمینگ آموخته بوده است.

کودکی

دورانِ شیر خوارگی ام ظاهراً همه در لانه گذشت و به غیر از شب ها که گویی مرا برایِ هواخوری بیرون می بردند بقیه ساعاتِ روز را دور از اجتماع به سر می بردم. مدرسه ی ابتدایی را خیلی زود رها کردم چرا که اولاً مورد تمسخر کودکان دیگر قرار می گرفتم، ثانیاً مدیر مدرسه حاضر نمی شد امنیت جانی مرا تضمین کند و بالاخره این که به علت عارضه ی پوستی قادر نبودم پشه شکار کنم و تمام روز گرسنه می ماندم. همکلاسی هایم حتی حاضر نبودند مرا در بازی هایشان شرکت بدهند چرا که بازی مورد علاقه شان قایم باشک بود که در آن تغییر رنگ دادن نقش مهمی ایفا می کرد و پیدا کردن من با توجه به ناهنجاری پوستی که داشتم مثل آب خوردن آسان بود. بازی دیگری که بخصوص ظهرها به آن می پرداختند شکارِ پشه از راه دور بود. وسط حیاطِ مدرسه درختِ بزرگی بود که همه ی دانش آموزان روی شاخه های آن قرار می گرفتند و با تغییر دادنِ رنگ پوشتشان از چشمِ پشه ها پنهان می شدند. بعد با زبان هایی که دو برابرِ طول هیکلشان بود پشه ها را از فاصله ی زیاد شکار می کردند. برنده ی این مسابقه کسی بود که میانگینِ حاصلِ ضربِ وزنِ پشه در طول زبانش بیش از دیگران باشد. میزان رقابت در این نبرد گوارا آن قدر زیاد بود که اغلب دانش آموزها در خلالِ بازی با هم در گیر می شدند و در صورت باخت هم حسابی از خجالتِ داور در می آمدند. گاهی هم شکار همزمانِ یک پشه موجبِ چسبیدنِ زبان دو بچه آفتاب پرست به هم می شد که یک دردسر بزرگ بود. حتماً خودتان حدس زده اید که من هرگز در این بازی شرکت نکردم چون یقین داشتم هیچ پشه ای با دیدنِ پوستِ سفید، شفاف و برّاقِ من هرگز به سراغم نخواهد آمد. ظهر که می شد پدر و مادرم برای من غذا می آوردند و من در یک گوشه در سایه می نشستم و در حالی که با حسرت همکلاسی هایم را تماشا میکردم غذا می خوردم. بخش عمده ای از رژیم غذایی مرا میوه ها و سبزیجات تشکیل می دادند که بچه های دیگر به آن ها علاقه ی چندانی نداشتند. گاهی هم پشه ی کور شکار می کردم که بسیار ریز بود و ارزش غذایی زیادی نداشت ولی تنها نوع پشه ای بود که در اطراف من پرواز می کرد. پدر و مادرم عاقبت تصمیم گرفتند من را از مدرسه بیرون بیاورند و برایم معلمِ سرخانه بگیرند. این معلم بسیار مهربان بود و چون تصوّر می کرد من عمرِ زیادی نخواهم کرد خیلی به من سخت نمی گرفت. کمی تفریق و تقسیم و هندسه ی سطوح، تجزیه شیمیایی و فیزیکِ شکستِ نور به من یاد داد و بقیه ی وقت را صرفِ آموزش تاریخ و ادبیات کرد. آن قدر به من تاریخ و ادبیات یاد داد که عاقبت به دستیار او در نمره دادن به برگه های امتحانِ دانش آموزهایش در این دو رشته مبدل شدم. طبیعتاً از این مسئله احساسِ غرور زایدالوصفی می کردم. تاریخِ ما شرح حالِ دلاوری های پادشاه های قدیمی و رشادت های آنان درنبرد با آفتاب گریزان١٤ بود. بخش عمده ای از این تاریخ به صورتِ شفاهی و سینه به سینه در قالبِ اسطوره ها، داستان های عامیانه و ترانه های محلی به دست ما رسیده بود. بخشِ دیگری را هم نقّال ها به آوازِ دلپذیر و زیبا درغروبِ تابستان از روی شاخه های حرا١٥ می خواندند و همه را در یاد-اندوه١۶ فرو می بردند. این اشعار اغلب در بحرِ متقاربِ مثمنِ محذوف - فعولن فعولن فعولن فعول - و بسیار دلنشین بود. ادبیات ما، اما، بیشتر شامل زندگینامه هایی بود که به صورتِ حکایت به نثر یا شعر ودر اوزان مختلف نوشته شده بود و پُر بود از داستان های شگفت انگیز و باور نکردنی و شرح کرامات و معجزه های پیشینیان ما که خواندن آن ها هر آفتاب پرستی را به وجد می آورد و غرق در غرور می کرد. یکی از داستان هایی که تأثیر عمیقی برمن گذاشت شرحِ پیروزی خورشید شاه بر پادشاهِ غاصب آفتاب گریزان بود. من این داستان را آنچنان دوست داشتم که سعی می کردم تظاهر به نفهمیدنِ آن کنم تا معلمم برایِ تفهیم آن مجبور به تکرار کردنِ آن شود. آن قدر خودم را به خنگی زدم که فکر می کنم عاقبت هم به کُنهِ این قصه آن جور که باید و شاید پی نبردم. داستان از این قرار بود که در زمانی بسیار قدیم که امپراطوری آفتاب پرستان (یا "کیانآفتاب") تازه پا گرفته بود گروهی از آفتاب گریزان که دشمنان قسم خورده ی ما بودند و از قضا قد و قواره ی بلندی هم داشتند و هیکل هایشان هم چند برابرما بود مرتب به قلمرو ما تجاوز می کردند و هست و نیست ما را به تاراج می بردند. عاقبت خورشید شاه - دلیرْ آفتابْ پَرَستِ شیرْدل - ملقب به دیو اوژن - در مصاف های پیاپی بر آن ها غلبه کرد و برای همیشه طومار برتری آن ها را در هم پیچید. در این نبردهای خونین (که از آن به نام شهرآورد هم یاد می شود) خورشید شاه بر حریف دیرینه خود پیروز شد و برای همیشه آن ها را تحت انقیاد آفتاب پرستان در آورد. (یک توضیح در متن: آفتاب گریزان از اسلاف همین اژدهای کومودوی کنونی بودند که طولشان به سه متر می رسید و وزنی معادل صد و سی کیلوگرم داشتند و از خوردن هیچ چیز ابایی نداشتند. حس بویایی آن ها بسیار قوی بود و آرواره های محکم و پر قدرتی داشتند. شایع بود که برای تحقیرِ آفتاب پرستان آن ها را بُزمجه می خواندند. من پس از دستیابی به متن برخی نوشته های این آفتاب گریزان متوجه شدم که برای تحریف تاریخ پرافتخار آفتاب پرستان از هیچ کوششی مضایقه نمی کردند).

ج - سرود آفتاب (اَفتوُ) گریزاان

این سرود را آفتاب گریزان در تمامی مراسم رسمی، مسابقات بین المللی، جشن های ملی - میهنی و در عزاداری ها با شکوه هر چه تمام تر اجرا می کنند و موجب شادی و غرور جوان های خود می شوند. روش کار اغلب به این شیوه است که ابتدا ارکستر سمفونیک دربار موسیقی سنگین و با وقاری را آغاز می کند. سپس نقّالِ کارکشته ای بر بالاترین شاخه ی درخت کهنسال حرا - که برای مراسم آذین شده - جا گرفته و با صدای رسا و بم سرود را می خواند. جالب ترین بخش این مراسم جایی ست که در اوج حماسی این سرود، رنگِ پوستِ نقّال به رنگ پرچم مقدس آفتاب گریزان در می آید. در همین لحظه پسربچه هایی که هنوز به سن بلوغ نرسیده اند در حالی که یک دست را حمایل گوش راست خود کرده اند شروع به اجرای دستجمعی این سرود می کنند و به همراه آن فوج دانش آموزانِ مدارسِ دولتی از برابر تمثال اَبَر حربا رژه می روند. متن سرود ملی آفتاب گریزان که با تحریف تاریخ سروده شده به این شرح است:

به نام بزرگان افتُو گریز

که از خوردن پشّه گشتند تیز

بزرگان خوش رنگِ خوش خال و خط

گَهِ رزم بی اشتباه و غلط

سوارانِ جنگ آورِ زورمند

دُمِ همچو گرز و زبان چون کمند

الا اژدها - دیوِ افتُو پرست

به افتُو گریزان نیاری تو دست

ستبر است سینه بلند است بخت

هم این جا کنم من خیال تو تخت

که آرد دمار از جهان تو در

اگر اژدهایی وگر شیر نر

شهنشاه دیواوژنِ دیوبند

کزو گشت اورنگ شاهی بلند

{هنر نزد افتُوگریز است و بس بدانید افتُوپرستانِ خس ...}١٨ (بیت آخر را شرکت کنندگان در حالی مدام تکرار می کردند که اَبَرحربا با خشم خاصی پرچم آفتاب گریزان را آتش می زد و بعد همه هم صدا فریاد می زدند: "مرگ برآفتاب پرست").

خاطرات پراکنده

خوب. اگر تا این جای یادنامه را خوانده اید قطعاً کنجکاو هستید که بدانید من چگونه با وجود مبتلا بودن به یک بیماری مهلک توانسته ام به سن پیری برسم. حقیقت آن است که من عمر درازم را مدیون پدر و مادر عزیزم هستم. هرآینه اگر ایشان نبودند جهانی از خواندن این یادمانه۱۹ محروم می ماند. یادم است در کودکی هر بار با والدینم در فضای آزاد قدم می زدم ایشان مثل دو محافظ در دو سوی من حرکت می کردند و به محض آن که خطری را احساس می کردند روی گرده من می پریدند و با تغییر دادن رنگ پوستشان مرا ازدید دشمنان دور نگاه می داشتند. البته گاهی همین عمل باعث می شد دچار نفس تنگی بشوم ولی هر چه بود بهتر از مردن به دست جانوران وحشی بود. یکی دیگر از علل عمر دراز داشتن من آن بود که چون قادر به شکار کردن پشه نبودم لاجرم رژیم غذایی ام بیشتر میوه و سبزی بود که بر اساس تحقیقات وزارتِ صحت آفتاب پرستان از تصلب شرایین جلوگیری می کند و میزان ابتلا به بیماری های عروقی و فشار خون و مرض قند و تجمع چربی در اطراف اعضای داخلی را پایین می آورد. مرض قند یکی از مشکلات اصلی اقوام آفتاب پرست است و درمان آن به رژیم های غذایی سخت و ورزش منظم نیاز دارد که برای آفتاب پرستان حکم شکنجه را دارد. به علاوه وقتی خون آفتاب پرست، در اثر ابتلا به مرض قند، شیرین می شود پشه های بیشتری اطراف او را می گیرند و موجب پر خوری بیشتر و تشدید بیماری میشوند. این البته اطلاعات جدیدی نیست. یادم می آید حکیم باشیِ اَبَر حربا پس از آن که به علت توصیه های اکیدش به مقام معظم مورد خشم او واقع و تبعید شد در نامه ی منظوم خود این گونه به بیمار والامقام خود نوشته بود:

شنیدم ز گفتم بر افروختی

ز من کینه در سینه اندوختی

غضب کرده شمشیر آهیختی

ز غیرت عرق از جبین ریختی

کُله کج نهادی چو میرانِ مست

گرفتی چماقِ تکبّر به دست

پریشان نمودی تو گیسوی خویش

چو گُرگان بسودی دو دندان نیش

گره بر دو ابرو زدی از جنون

دو دیده نمودی چنان طشت خون

رگِ گردنت گشت ماری دمان

زبان و لب آکنده ازشوکران

بَرِ شانه ضحاک وار اژدها

چو مارانِ ضحاک خوش اشتها

خورشتش ز مغز سرِ عالِمان

ز وحشت به شرحش قلم ناتوان

سپر کرده ای سینه، بازو ستبر

سرانگشتْ خونین چو چنگالِ ببر

به تن کرده ای جامه ی آهنین

به هر گامتْ لرزان زمان و زمین

به بند کمر بسته شمشیر کین

چو شیری نشسته مرا در کمین

***

ولیکن تو جانا نصیحت نیوش

به گفت حکیمانه بسپار گوش

ز سینه برون کن همی کینه را

مکن جای کین نازنین سینه را

گره برگشا زابروان و جبین

مکن از غضب جان شیرین غمین

مشو تو گرفتار تستوسترون۲۰

کزآن شد تبه سرنوشتِ نِرون٢۱

ندانست آن مردِ هورمونْ - زیاد

که هورمون دهد تخت و تاجش به باد

***

دلا خنجر خویش کن در نیام

به شادی غزل خوان و برگیر جام

به زلف پریشان بزن شانه ای

روان شو چمان سوی میخانه ای

که از خشم آید به خونت فشار

برآرد ز قلب و عروقت دمار

رود اوره٢۲ بالا چو آیی به خشم

کلسترول٢۳ برون آید از گوش و چشم

خوراکِ سرِ عالمان گر خوری

ز چربی شرایین شود آجُری٢۴

شکم گردد از این رژیم غلط

گریزان ز "خیر الامور الوَسَط"

نه زَفتی سزاوار شاهی بود

شکم گنده را بی کلاهی بود

چو سلول چربی در اِشکم شود

از آن قند خون تا ثریا رود

شود بی ثمر هورمون اَنسولین٢۵

به ادرار وارد شود آلبومین

(ز نفرت گریز و ز نِفریتْ ٢۶ نیز

که از کِنز یایی بود تا کنیز)

چو زاین ها کبد سست و کاهل شود

شناسنامه ات زود باطل شود

شود کلیه بی کار از این ابتلا

کند روده پُرکاری از اِمتلا

تو دردی بگیری به نام کُلیت٢۷

و با پول بسیار و حق ویزیت

طبیبی تو را نسخه خواهد نبشت

نه ختمی، نه کاسنی، نه یخ در بهشت

که در کیسه ی آن دروغین پزشک

دوایی نجویی جز آبِ زرشک

***

دلا این نصیحت ز من گوش کن

تو آن گفت پیشین فراموش کن

چو هنگام گُل می رسد نَم نَمَک

به این شعر رندانه ی با نمک

مِیِ ناب نوش و ز غم دور شو

دل آسوده از آبِ انگور شو

که: "انگور بهتر بود از زرشک"

چنین گویدت کاردانِ پزشک۲۸

جفت جویی

مرا ناگاه پیش آمد بلایی

خلافِ عقل نازل شد قضایی

دلم گم شد ندانستم کجا رفت

نشانی میدهد هر کس به جایی

تفحّص کردم از قوم مسافر

مگر گفتم بود مشکل گشایی

یکی میگفت دیدم در ختایش

گرفتارِ کمند دل ربایی

دگر یک گفت پندارم به کشمیر

چنینی دیده ام قیدِ بلایی

دگر یک گفت من دیدم به رومش

چنین افتاده کار مبتلایی

دگر یک گفت نی در زنگبار است

چنین دیوانه ی زنجیر سایی (نزاری قهستانی).

قبلاً به این مسئله اشاره کردم که یکی از کاربردهای اصلی تغییر رنگ پوست در نزد آفتاب پرستان انتقال عواطف میان جنس های مخالف است. اصولاً آفتاب پرستان از طریق زبانِ پوستشان به یکدیگر ابراز تمایل می کنند. من چون قادر نبودم احساسات خود را با این روش منتقل کنم به نوعی در عشق لال بودم و همه خوبرویان تصور می کردند به غیر از پوستم مشکلات دیگری هم دارم. مثلاً تا مدت ها نمی دانستم که اگر آفتاب پرست های ماده علاقه ای به جفت گیری ندارند چراغ های قرمز پوستشان را مثل چراغ راهنمایی به معنای ایست کامل روشن و خاموش می کنند و من بر عکس تصور می کردم که دارند چشمک می زنند. زهی تصوّر باطل زهی خیال خطا. عاقبت یکی از این خوبرویان را با تظاهر به شاعر و عالم بودن با شعر و داستان های تاریخی فریب دادم و به عقد خود درآوردم. اما چندین سال بعد در یادنامه اش - که پنهان از چشم او آن را برداشته و خوانده بودم - دیدم که از روی نوعدوستی به همسری من در آمده است. به هر حال ایرادی به او وارد نیست. یادش به خیر پدرم همیشه می گفت که ازدواج تو یک پیوند تاریخی است.

غمنامه ی چشم آفتاب پرست

یکی از سخت ترین اوقات عمر من زمانی بود که هم سن و سال های من برای فخر فروشی توانایی خود در تغییر رنگ دادن را به رخ من می کشیدند. آن ها همین طور که روی شاخه های درخت نشسته بودند خود را به رنگ های مختلف درآورده و قاه قاه می خندیدند. در حالی که آن ها خود را به چپ و راست متمایل می کردند رنگ پوستشان پرچم قلمرو های مختلف را تداعی می کرد. گرچه این بازی بی رحم مرا از هستی بیزار می کرد اما وسیله ی نسبتاً خوبی برای تمرین جغرافیای جهان بود و حتی در شناسایی کهکشان ها به من کمک می کرد. برای کسی که تمام عمرش پا از ماداگاسکار بیرون نگذاشته بود این یک گشت و گذار جالب و ارزان قیمت محسوب می شد. از قضا روزی که فکرم سخت مشغول این ماجرا بود معلم عزیزم از راه رسید و با هوش بالا و قدرت درکش بلافاصله قضیه را جویا شد. چاره ای جز افشای این راز پنهان نداشتم. خوب که گوش داد و تمامی ماجرا را با جزییاتش دریافت به روش خاص خودش مشغول ارزیابی و تفسیر مسایل شد. داستان به این جا کشید که آفتاب پرست ها چشمان زیبا و منحصر به فردی دارند که برجسته است و بر خلاف چشمان بسیاری جانوران می تواند به طور مستقل در هر دو سو و در دایره ی کاملی حرکت نماید به طوری که آفتاب پرستان می توانند در آنِ واحد بدون حرکت دادن سرشان هر شش جهت را به سادگی مشاهده کنند. دقتِ دید آفتاب پرستان هم به قدری خوب است که قادر هستند یک پشه را از فاصله بسیار زیاد ببینند چنان که در مثل آمده است:

گر بر سر خاشاک یکی پشّه بجنبد

جنبیدن آن پشّه عیان در نظر ماست (ناصر خسرو قبادیانی)

(توضیح در متن: گروهی این مثل را به عقاب ها نسبت داده اند که جای اظهار شگفتی است چرا که عقاب اصولاً هیچ کاری با پشه ندارد ودلیلی نیست که بخواهد در مورد آن امثال و حکمی داشته باشد.) معلم عزیزم سپس گفت که بسیاری از افراد از روی بی دانشی تصور می کنند که تغییر رنگ دادن پوست آفتاب پرستان یک واکنش غیرفعال است در حالی که علم حساب استحالات خلاف این را ثابت کرده است. تغییر رنگ پوست آفتاب پرستان وابسته به تمرکزعصبی آن ها بر روی رنگ های حاضر در محیط از طریق چشمان آن ها است. مسلماً کسانی که چشمان تیز بین تری دارند و قدرت تشخیص تفاوت رنگ های مختلف در آن ها بیشتر است برای خود امتیاز خاصی قایل هستند و به دیگران فخر می فروشند چرا که قادر هستند با سرعت بیشتری خود را به رنگ های گوناگونی در بیاورند. اما این غرور و تکبّر گاهی موجب ایجاد مشکلاتی هم میشود و در ادبیات جهانی جانوران و در میان اساطیر آفتاب پرستان نمونه های بسیاری از این داستان ها وجود دارد.

داستان عقاب و آفتاب پرست

معلم عزیز در ادامه سخنانش گفت که یکی از داستان های بسیار مشهور در این زمینه همانا قصه ی پُر آوازه ی عقاب و آفتاب پرست است. روزی بود و روزگاری بود. در جنگل های دور دست ماداگاسکارِ عُلیا عقابی زندگی می کرد که مرتب در مورد قدرت بینایی خود در جلسات مختلف برای آفتاب پرستان سخنرانی می کرد و دیگران را در مقایسه با بصیرت خویش مورد تمسخر قرار می داد و ادعا می کرد که شکار آفتاب پرستان حق واضح و مسلم او است چرا که روزیِ هر کس به قدر بینش او است. این عقابِ فلک زده عاقبت چنان در این راه زیاده روی نمود که مثل پینوکیو دماغش تا دو سه کوچه آن طرف تر دراز شد. حالا همان نمادِ بصیرت و بینایی که نانِ چشمش را می خورد مجبور است به جای بلند پروازی و شکار جانوران موذی، از راه بو کشیدن برای شبکه های "دینی-سیاسی-پژوهشی" روزگار خود را سپری کند. به زعم معلم عزیز من این داستان آموزنده باید همیشه در ذهن آفتاب پرست و همراه او در لحظات سخت زندگی باشد تا او را از اتخاذ تصمیم های غلط بر حذر دارد هر چند آفتاب پرستانِ جبری مدعی هستند که حَذَر با قَدَر سودمند نباشد.

داستان کاملیون رویین تن

در زمان قدیم که هنوز امپراطوری بزرگ آفتاب پرستان شکل و شمایل خود را پیدا نکرده بود یکی از قهرمانان ما به نام کامِلیون - که با شنا کردن در خون اژدهای کومودو رویین تن شده بود - کار خطیر نگاهبانی از تمامیت ارضی سرزمین بی کران و حفظ بیضه ی حاکمیت را به عهده داشت. (توضیح در متن: چون آفتاب پرست ها تخم می گذارند مسلماً حفاظت از فرزندان بالقوّه ی خود را به دست با کفایت ترین حافظان بیضه می سپارند.) کاملیون، آفتاب پرستی به ویژه تنومند و بدون اغراق ورزیده و نیرومند بود به طوری که با دُم خود می توانست صخره ها را متلاشی کند و

موانع را از سر راه بردارد. کاملیون آن قدر قدرتمند بود که هنگام راه رفتن دست و پایش در زمین فرو می رفت و برای همین هیچ کس او را تعقیب نمی کرد چون همه خیال می کردند این جای پای یک اژدهای کومودو است. او چشمان بسیار زیبا، گیرا و نافذی هم داشت به طوری که هیچ کس را یارای نگاه کردن در دیدگان او نبود. هر کس با او صحبت می کرد بی اختیار سرش را به زیر می انداخت. این مسئله برای کاملیون چنان طبیعی جلوه می کرد که تصور می کرد تمام آفتاب پرستان موجوداتی سر به زیر هستند تا آن روزی که فاجعه ی "آینه ی ناگهان" به وقوع پیوست و برای همیشه تاریخ آفتاب پرستان را از مسیر مشخص خود خارج نمود. کاملیون بر فراز کوه "روشن تر از آفتابِ تابان" (ترجمه مستقیم از زبانِ آفتابیِ میانه: رئوشانْت مِهرتِئابانْتْر) نگاهبانی می کرد. روزی خوش بود و هوا نه سرد و نه گرم بود. یک کبک خوش خرام ولی کمی ساده لوح در حالی که یک آواز کوچه باغی را زیر لب زمزمه می کرد برای شاهین ها رجز می خواند. مثل همیشه کاملیون با چشمان زیبا و نافذش زمین و زمان را رصد می کرد اما هر وقت سرش را بلند می کرد آفتاب بلافاصله سرش را پایین می انداخت. پشتش را که به آفتاب می کرد شدت درخشش خورشید بیشتر می شد. در اوج قله ی ارجمند کوهِ عظیم به ناگاه چشم کاملیون به صخره ی بلند قامتی از سنگِ سیاهِ آتشفشانی افتاد که از درون آن آفتاب پرست غول پیکر و اژدها شکلی خیره به او می نگریست. کاملیون لَختی به این حیوان غریب نگریست. در تمام عمرش چنین موجود کریهی ندیده بود. خون کاملیون به جوش آمد. چند بار غُرّید ولی حریف را بی مهابا و گستاخ دید. با شتاب به بیگانه حمله ور شد ولی در برابر هر ضربه ضربه ای نوش کرد. گویا طرف درست مثل خود او رویین تن بود. ناگهان به یاد آورد که پاشنه ی آشیل خود او چشمان تیز بین او است. از کجا که این آفتاب پرست هم در خون اژدهای کومودو شنا نکرده باشد؟ دستش را جلو برد و با دو حرکتِ برق آسا هر دو چشم هیولای متجاوز را از حدقه بیرون آورد. بعد دنیا پیش چشمانش سیاه شد و دیگر چیزی نفهمید.

خ - کتاب آخر

نمی توان دلِ روشن درست برد ز دنیا

چگونه آینه سالم ز زنگبار برآید (صائب)

این نخستین باری است که داستان کاملیون رویین تن را بر کاغذ می آورم و تازه متوجه شده ام که معلم عزیز من همیشه داستان را درست درهمین جا به پایان می رساند و در حالی که ابراز خستگی می کرد ختم جلسه را اعلام می نمود و مرا به حال خود رها می کرد. فکر می کنم من همیشه چنان جذب ابعاد عظیم این فاجعه بودم که هرگز به فکرم نرسید که پیگیر ادامه ی این داستان شوم. به گذشته هم که فکر می کنم به نظرم می آید که برای معلم عزیزم هم مرگ کاملیون به نوعی پایانی بر یک کتاب بود... اول فکر کردم در این مورد تحقیق مبسوطی بکنم، اما...

زمانِ خواندن

به پایان رسیده،

این دو آینه -

لبریز از سرابِ قصه های کهن -

بی حیرتی

به خواب فرو رفته ست.

دهانِ واژه کلید است

بر دُرجِ خالیِ اشاره،

چه پایانی!

***

رویای نیمه شب

در سایه ی صنوبر لرزان

خفته است و

این کتاب

دیگر در انتظارِ

دست کسی نیست.

همان بهتر که باقی این عمر را صرف تشکیل دفتری برای ثبت نمونه های دیگر زالی از طریق آفتاب پرستان بدون مرز کنم تا این بیماری بهتر شناخته شود و شاید دارویی برای این درد بی درمان پیدا شود.۲۹

پایان

توضیحات

١ - با خطش کز خِطّه ی شادیست دارد نسبتی

صبح خُرّم زآن جهت خیزد ز خاک زنگبار (وحشی بافقی)

در سال ۱۳۹۰ فرصتی به دست آمد تا سفری به زنگبار کنم. زنگبار جزیره ای بسیار زیبا در قاره ی آفریقا (در۵۰ کیلومتریِ دارالسلام پایتخت تانزانیا) است که ساحل آن با شن های سپید رنگ از اقیانوس فیروزه ای رنگِ هند جدا می شود. آن را سرزمین ادویه و برده می خوانند. گرچه زنگبار به جمهوری فدرال تانزانیا تعلق دارد ولی نیمه خودمختار است. این ساحلِ سیاهان گویا از زمانِ هخامنشی با ایران داد و ستد داشته و بعدها ایرانیان زیادی بخصوص از خطّه ی شیراز (شاید هم سیراف) به آن جا مهاجرت کرده و در آن‌جا ساکن شده اند که هنوز بومی ها آن ها را شیرازی می نامند. هنوز هم این اعتقاد در میان تاریخ نگاران وجود دارد که شیرازی‌ها تشکیل دهنده یک امپراطوری بزرگ در آن ناحیه بوده اند و بسیاری از سنت های ایرانی از جمله جشن نوروز را به آن دیار برده اند که هنوز هم در آن جا به نام مواکا کُگوا (جشن شستشو) برگزار می شود.

وز آنجا سِپَه بُرد زی زنگبار

بشد تا جزیری به دریا کنار

پُر از کوه و بیشه جزیری فراخ

درختش همه عودِ گسترده شاخ

کُهش کانِ ارزیر و الماس بود

همه بیشه اش جای نسناس بود

ز گِردَش صدف بیکران ریخته

به گُل موج دریا برآمیخته

سپاه آن صدف ها همی کافتند

به خروار دُر هر کسی یافتند (اسدی توسی)

زبان فارسی و لهجه ی شیرازی هم در این ناحیه با زبان بومی ادغام شده و زبان سُواحیلی را به وجود آورده است. شیرازی ها در تاریخ معاصر زنگبار هم نقش مهمی به عهده داشته اند و حزبی به نام حزب شیرازی ها تاًسیس کرده اند که بعدها در ائتلاف با حزب محلّی به حزب اَفروشیرازی تبدیل گردیده است. شیرازی های زنگبار با دیگر جزایر اقیانوس هند روابط تجاری خوبی دارند و در بین این جزیره ها مرتب در رفت و آمد هستند. در زمان اقامت من در زنگبار، شیرازی ها به حد کمال از من پذیرایی کردند و این جزوه را که بر پوست درخت و به خط زرّین نگاشته شده بود هم به رسم یادگار به من دادند که داستانی بس غریب و افسانه وار است. من این کتاب خاطرات را با اجازه همان عزیزان ویراستاری کردم تا در اختیار فارسی زبانان و ایرانیانی که به تاریخ آن تمدن دیرپا علاقه مند هستند قرار گیرد. تلاش من در انجام این کار چنان بوده که در محتوای این نوشته ابداً تحریفی وارد نشود. نویسنده این نوشته ها متاًسفانه نامعلوم است و خود را تنها با نام مستعارِ پورِ فریدون مشخص کرده است:

عزیزا! مردی از نامرد تا کِی

فغان و ناله از بیدرد تا کِی

حقیقت بشنو از پورِ فریدون

که شعله از تنور سرد تا کِی؟ (پور فریدون)

۲ - یادنگاری (یا یادنامه نگاری) = معادلی برای نوشتن خاطرات (یا خاطره نویسی)

٢ - Thananatophobia

٣ - Expergefaciphobia

Science of Complementary and Alternative Medicine (SCAM)٤ -

٥ - معادلی برای اُتوبیوگرافی

Encyclopedia Chameleonica٦ -

٧ - آلبینیسم یا زالی نوعی بیماریِ مادرزادی است که به علتِ فقدانِ آنزیمِ خاصی رنگدانه ی ملانین تولید نمی شود و در نتیجه پوست و مو از هنگامِ تولد کاملاً سفید است و قرنیه چشم هم رنگِ روشنی دارد. موجوداتِ مبتلا به زالی نه تنها از حساسیت بیش از حد پوست نسبت به نورِ مستقیمِ آفتاب رنج می برند بلکه قدرتِ بینایی آن ها نیز نسبت به موجوداتِ سالم بسیار کمتر است. آفتاب پرستانِ مبتلا به زالی مانند عشاقی هستند که سرنوشت آن ها را از دیدار محبوبشان، آفتاب، محروم کرده است.

Chromatophore٨ -

Xantophore٩ -

Granophore١٠ -

Melanophore١١ -

“Über-Chamäleon”١٢ -

Neo-overchameleonism١٣ -

١٤ - اگر کمی دندان روی جگر بگذارید در همان متن توضیح لازم در مورد آفتاب گریزان داده شده است.

١٥ - حرا درختی است که در مناطق حاره و در میان آب های شور می روید و از تیره شاه پسند است. جالب آن که این درخت بر خلاف بسیاری گیاهان دیگر فرزند خود را بر شاخه خود می زاید، پرورش می دهد و سپس آن را به آب شور می سپارد تا در آن ریشه کند و ببالد.

۱۶ - یاد-اندوه و یاد-اندوهناک به ترتیب معادل هایی هستند برای نوستالژی و نوستالژیک

۱۷ - به نقل از کتاب "سرانجام: تاریخی دیگر" نویسنده ناشناس، گردآوری و پخش مخفیانه توسط انجمن سلطنتی آفتاب گریزان زنگبار، ص ٣٣.

۱٨ - به نقل از کتاب "سرودها و ترانه های ملی آفتاب پرستان"، تهیه شده در فرهنگستان موسیقی ملی زنگبار، به اهتمام استاد ناجی بار فروش

۱۹ – نقل خاطرات در حجم اندک

۲۰ - تستوسترون: هورمون مردانه که ترشح بیش از اندازه آن موجب تمایل به وحشیگری و ارتکاب جنایت می شود.

۲۱ - نرون: امپراطور عیّاش و خونخوار روم که رُم را به آتش کشید و عاقبت متواری شد و در انزوا خود را کشت.

۲۲ - اوره: ماده ای که در اثر سوخت وساز پروتئین درخون جمع می شود و توسط کلیه دفع می شود. بیماری های عروقی که به کلیه صدمه می زنند موجب ازدیاد اوره در خون می شود که خود تشدید کننده صدمات عروقی است.

۲۳ - کلسترول: ازچربی ها که نوع بد آن (لیپوپروتئین غیر متراکم) در جداره شریان ها رسوب کرده و موجب تصلب شرایین می شود. سکته قلبی و مغزی از عوارض اصلی ازدیاد کلسترول خون هستند.

۲۴ - آجُری شدن شرایین همان تصلب (سخت شدن) رگ های سرخ است که وظیفه آن ها رساندن خون برای تغذیه تمام بافت ها و اندام های بدن می باشد.

۲۵ - هورمون انسولین از لوزالمعده ترشح شده و کار تنظیم قند خون را به عهده دارد. ازدیاد چربی در اطراف اعضای درونی بدن تاًثیر این هورمون را کاهش می دهد.

۲۶ - نِفریت همان ورم کلیه است که اغلب در اثر فشار خون بالا و بیماری های عروقی ایجاد می شود. همان طور که در نوشتن از کِنز (گنج) تا کنیز (برده) تنها یایی تفاوت است بین نفرت که موجب ازدیاد فشار خون و ورم کلیه می شود با نفریت هم تنها همان یک حرف متفاوت است.

۲۷ - کُلیت نام بیماری ورم روده بزرگ است که علل مختلفی دارد امّا نوع تغذیه نقش مهمی در ایجاد آن ایفا می کند.

۲۸ - شعر از حکیمباشی مخصوص ابرحربا به نقل از "مجموعه نامه های ارسالی به مقام معظم" در کتابخانه ملی ماداگاسکار

۲۹ - سخن پایانی از ویراستار: بی نهایت شکرگزارم که کار ویراستاری این یادنامه خارق العاده با تمام مشکلاتش عاقبت به پایان رسید. در این مدت هر چه تلاش می کردم که خود را از انجام این کار منصرف کنم به نتیجه نمی رسید. گاهی تصوّر می کردم که نویسنده این کتاب درست پشت سر من نشسته و همه اعمال مرا در نظر دارد و هنگامی که در انجام کار دچار تردید می شوم به طریقی مرا دچار عذاب وجدان می کند و مرتب این بیت را در گوش من می خواند:

اطراف روم را بنگارد به نقش چین

کلک تو چون برون نهد از زنگبار پای (کمال الدین اسماعیل)

عاقبت بر من ثابت شد که من مأموریتی دارم تا بار امانتی را به دوش کشم و مرا گریزی از آن نیست. بلاخره مجبور شدم دو بار دیگر به زنگبار سفر کنم و زبان سواحیلی را به خوبی یاد بگیرم و عضو فعال حزب افروشیرازی شوم تا بتوانم برخی از معضلات کتاب را حل کنم. در سفر پایانی به زنگبار پیرمردی قصه گو را در جزیره شمالی تُمباتو ملاقات کردم که داستان زالِ آفتاب پرست را از اسلاف خود شنیده بود و به شیرینی آن را بیان می کرد. او مثل تمام بازماندگان شیرازی ها در زنگبار به میراث فرهنگی خود می بالید و آرزو داشت که فرزندانش هم مانند او به این فرهنگ وفادار بمانند.